Obowiązek alimentacyjny, wedle treści art. 128 Kro, oznacza obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Celem tej instytucji prawnej jest zapewnienie wspomnianych środków osobie uprawnionej (członkowi rodziny), która samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Powstanie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny odnosi się do osób pozostających ze sobą w stosunku rodzinno prawnym i powstaje w wyniku zaistnienia takich zdarzeń jak urodzenie, przysposobienie i zawarcie małżeństwa. Określeni przez ustawę krewni, niektórzy powinowaci, małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku przysposobienia z mocy prawa należą do kręgu osób zobowiązanych do alimentacji, jednak roszczenie dla realizacji obowiązku alimentacyjnego powstaje dopiero w razie zaistnienia odpowiednich przesłanek (tj. usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego). Oznacza to przykładowo, że jeżeli dochody z majątku małoletniego dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, wówczas rodzice dziecka nie są zobowiązani do jego alimentacji.
Osoby uprawnione i zobowiązane do alimentacji
Zgodnie z art. 128 Kro obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Odnosi się on zatem do wstępnych (rodziców, dziadków, pradziadków) oraz zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków) – bez ograniczeń stopnia pokrewieństwa. Z kolei obowiązek alimentacyjny rodzeństwa dotyczy nie tylko rodzeństwa rodzonego, ale również przyrodniego. Osobą uprawnioną do alimentów jest także przysposobiony. Przepisy Kro normują obowiązek alimentacyjny w przypadku przysposobienia niepełnego (art. 131 Kro) oraz pełnego i całkowitego (art. 121 § 1 i § 2 Kro).
W przypadku powinowatych obowiązek alimentacyjny został ograniczony do niektórych z nich (ojczym/macocha i pasierb) i dodatkowo obwarowany szczególnymi przesłankami.
Z kolei obowiązek alimentacyjny małżonka wobec współmałżonka po rozwiązaniu małżeństwa (art. 60–61 Kro), unieważnieniu małżeństwa (art. 21 Kro) bądź po orzeczeniu separacji (art. 614 § 4 Kro) wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych uprawnionego (art. 130 Kro). W literaturze przyjmuje się ponadto, że pierwszeństwo przed obowiązkiem alimentacyjnym krewnych uprawnionego małżonka ma również obciążający małżonków w czasie trwania
małżeństwa obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 Kro).
Przepis art. 141 § 1 Kro przewiduje natomiast obowiązek ojca dziecka pozamałżeńskiego wobec jego matki, w którym to przypadku strony nie łączy stosunek rodzinnoprawny (Ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać
udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe).
Kolejność obowiązków alimentacyjnych
Zgodnie z art. 129 § 1 Kro, obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 2 Kro).
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami w czasie małżeństwa, po jego rozwiązaniu lub unieważnieniu wyprzedza obowiązek krewnych uprawnionego małżonka. W przypadku krewnych istnieją dwie reguły kolejności:
według linii pokrewieństwa – obowiązek alimentacyjny spoczywa w pierwszej kolejności na krewnych w linii prostej (bez ograniczeń); na zstępnych przed wstępnymi (czyli na dzieciach i wnukach wobec rodziców i dziadków), a w drugiej kolejności na rodzicach lub dziadkach względem ich dzieci lub wnuków; dopiero w razie braku zstępnych i wstępnych lub w przypadku braku możliwości wykonania przez nich obowiązku alimentacyjnego, ciąży on w dalszej kolejności na krewnych w linii bocznej, tj. na rodzeństwie,
według stopnia pokrewieństwa — obowiązek alimentacyjny spoczywa na krewnych bliższych stopniem przed dalszymi krewnymi (obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka wyprzedza zatem obowiązek jego dziadków oraz jego rodzeństwa).
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.