Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 41 określa przesłanki odpowiedzialności małżonków majątkiem wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w trakcie trwania małżeństwa i pozostające w związku z ich majątkiem wspólnym. Pełną odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonkowie ponoszą wówczas, gdy na zaciągnięcie zobowiązania przez jednego z nich drugi małżonek wyraził zgodę, a zobowiązanie to wynika z czynności prawnej. Inaczej natomiast kształtuje się odpowiedzialność majątkowa małżonków w sytuacji zaciągnięcia zobowiązania bez zgody drugiego małżonka oraz gdy zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej.
Odpowiedzialność majątkowa małżonków za zobowiązania zaciągnięte bez zgody drugiego małżonka
W myśl art. 41 § 2 Kro – jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 (praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych prawa twórcy), a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. W razie braku zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez jego współmałżonka, dłużnik będzie zatem ponosił odpowiedzialność jedynie majątkiem osobistym oraz wskazanymi powyżej składnikami majątku wspólnego.
Odpowiedzialność majątkowa małżonków za zobowiązania niewynikające z czynności prawnej
Zobowiązaniami niewynikającymi z czynności prawnej są zobowiązania powstałe z innych zdarzeń, m.in. z czynów niedozwolonych, bezpodstawnego wzbogacenia czy ze stosunków prawnych z zakresu prawa rodzinnego (alimenty) lub prawa pracy. Ograniczenie dotyczące zobowiązań alimentacyjnych bywa krytycznie oceniane, ze względu na konieczność pogodzenia interesów, które w obu przypadkach – po stronie uprawnionego do alimentów i po stronie zobowiązanego – mają charakter prawnorodzinny (J. Słyk, Komentarz do art. 41 KRO, red. serii Osajda/red. tomu Domański, Słyk 2024, wyd. 11, Legalis). Odpowiedzialność majątkowa małżonków za zobowiązania niewynikające z czynności prawnej kształtuje się tak jak w przypadku zaciągnięcia zobowiązania bez zgody drugiego małżonka (art. 41 § 2 Kro).
Odpowiedzialność majątkowa małżonków za zobowiązania powstałe przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczące majątku osobistego jednego z nich
Zgodnie z art. 41 § 3 Kro, jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 (praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych prawa twórcy). Chwilą powstania zobowiązania jest przykładowo data zawarcia danej umowy. W tym przypadku odpowiedzialność majątkiem wspólnym jest ograniczona do wynagrodzenia za pracę małżonka będącego dłużnikiem, innych jego dochodów oraz praw (nie dotyczy dochodów współmałżonka).
Odpowiedzialność majątkowa małżonków za zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa
W celu określenia, czy dane zobowiązanie powstało w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, należy ustalić jego składniki oraz przedmiot prowadzonej przez małżonka działalności gospodarczej. Jak stanowi art. 551 Kc, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej i obejmuje ono w szczególności: 1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); 2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; 3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; 4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; 5) koncesje, licencje i zezwolenia; 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej; 7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; 8) tajemnice przedsiębiorstwa; 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wierzytelności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej nie muszą wynikać z czynności prawnej, odpowiedzialność małżonka prowadzącego przedsiębiorstwo może mieć np. charakter deliktowy czy też odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa (J. Słyk, Komentarz do art. 41 KRO, red. serii Osajda/red. tomu Domański, Słyk 2024, wyd. 11, Legalis).
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.