Co do zasady w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którzy dziedziczą w częściach równych (art. 931 § 1 Kc). Małżeństwo z kolei ustaje wskutek śmierci małżonka, uznania małżonka za zmarłego bądź uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Ponadto przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji (art. 9351 Kc). Co dzieje się jednak w sytuacji, gdy małżonek spadkodawcy ponosi winę za rozkład pożycia, lecz postępowanie w sprawie o rozwód nie zostało zakończone za życia spadkodawcy? I czy istnieje możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia po spadkodawcy, jeżeli postępowanie w sprawie o rozwód nie zostało nawet wszczęte?
Wystąpienie przez spadkodawcę z pozwem o rozwód lub separację z winy małżonka
Przepis art. 940 § 1 Kc stanowi, że małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wystąpienie o rozwód z winy małżonka w rozumieniu przepisu art. 940 § 1 Kc jest również wyrażeniem przez spadkodawcę – pozwanego w sprawie o rozwód – zgody na rozwód z winy powoda (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1983 r., III CZP
38/83, Legalis nr 23847). Przepis ten nie przewiduje natomiast, aby spadkodawca za życia musiał wnosić o orzeczenie rozwodu lub separacji z wyłącznej winy współmałżonka.
Wystąpienie o rozwód z winy małżonka (w myśl art. 940 § 1 Kc) obejmuje więc także wystąpienie przez spadkodawcę za życia o rozwód lub separację z winy obu stron. W sytuacji zatem, gdy małżonek spadkodawcy ponosi winę za rozkład pożycia , a postępowanie w sprawie o rozwód zostało wszczęte za życia spadkodawcy (prawomocnie niezakończone), małżonek jest wyłączony od dziedziczenia. Co istotne, wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu (art. 931 § 2 zd. 1 Kc) i może dotyczyć jedynie dziedziczenia ustawowego.
Osoby legitymowane do wytoczenia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Powództwo o wyłączenie małżonka od dziedziczenia może wytoczyć każdy ze spadkobierców ustawowych, który byłby powołany do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, tj. dzieci i dalsi zstępni spadkodawcy (art. 931 § 1 Kc), rodzice spadkodawcy (art. 932 § 1 Kc) oraz zstępni rodziców spadkodawcy (art. 932 § 4 Kc). Uprawnienia do wytoczenia ww. powództwa nie mają z kolei dziadkowie spadkodawcy (ani ich dzieci czy wnuki), ze względu na to, że nie są oni powołani do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem.
Termin do wystąpienia z pozwem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Termin do wytoczenia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia wynosi sześć miesięcy i liczony jest od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku.
Nie można jednak wystąpić z takim pozwem po upływie roku od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Upływ rocznego terminu od otwarcia spadku wyłącza możliwość wytoczenia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia nawet wówczas, gdy uprawniony spadkobierca w ogóle nie dowie się w tym czasie o otwarciu spadku. W wyroku z dnia 12 kwietnia 2002 r. (I CKN 1345/99, Legalis nr 55688) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „Terminy określone w art. 940 § 2 KC należą do kategorii terminów zawitych. Upływ takich terminów pociąga za sobą wygaśnięcie uprawnienia ograniczonego terminem. Możliwość zastosowania do takich terminów przepisów o przedawnieniu roszczeń majątkowych (art. 117 i n. KC) jest kontrowersyjna. Nie rozstrzygając w sposób generalny tej kwestii należy jednak zauważyć, że w odniesieniu do terminów określonych w art. 940 § 2 KC brak jest argumentów przemawiających za dopuszczeniem takiej możliwości. Przeciwko niej przemawia natomiast, poza przedstawionymi wyżej względami, także okoliczność, że porządek dziedziczenia powinien być możliwie szybko ustalony w sposób definitywny. Nie znajduje także podstaw prezentowany w kasacji pogląd, zgodnie z którym możliwe jest wytoczenie powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia po upływie terminów określonych w art. 940 § 2 KC, jeżeli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego”.
Przesłanki roszczenia o wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Przesłankami skuteczności roszczenia o wyłączenie małżonka od dziedziczenia są:
wystąpienie przez spadkodawcę za życia z pozwem o rozwód lub separację z winy
drugiego małżonka,
niezakończenie prawomocnie (zainicjowanego ww. pozwem) postępowania o rozwód
lub separację do chwili śmierci spadkodawcy,
uzasadnione żądanie spadkodawcy
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.