Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania (a w miarę potrzeby również środków wychowania) osobie uprawnionej. Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje m.in. obowiązek alimentacyjny między krewnymi, między małżonkami, których małżeństwo zostało rozwiązane lub unieważnione, obowiązki ojca dziecka pozamałżeńskiego oraz obowiązki alimentacyjne między powinowatymi.
Zgodnie z regułą kolejności obowiązku alimentacyjnego między krewnymi, wyrażoną w art. 129 § 1 Kro, obowiązek ten obciąża zstępnych (dzieci, wnuki prawnuki) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), a wstępnych przed rodzeństwem. Z kolei w myśl art. 129 § 2 Kro, w przypadku, gdy zobowiązanymi do alimentacji są zstępni albo wstępni bliżsi i dalsi, obowiązek alimentacyjny dzieci uprawnionego wyprzedza obowiązek jego wnuków, a obowiązek alimentacyjny rodziców uprawnionego wyprzedza obowiązek jego dziadków.
Świadczenia alimentacyjne między małżonkami rozwiedzionymi stanowią natomiast kontynuację powstałego przez zawarcie małżeństwa obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie majątkowym i istnieją nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu (uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna – zasada prawna z dnia 2 lipca 1955 r., I CO 27/55, Legalis nr 179794).
Poniżej zostały przedstawione przypadki wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.
- Śmierć zobowiązanego albo uprawnionego
Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego (art. 139 Kro). Przyjmuje się również, że prawo do świadczeń alimentacyjnych, ze względu na osobisty charakter, wygasa z chwilą śmierci uprawnionego. Jednakże raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone, należą do spadku po uprawnionym (uchwała Sądu Najwyższego dnia 15 lipca 1965 r., III CO 36/65, Legalis nr 12369). W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1960 r. (1 CR 447/60, Legalis nr 517329) wskazano: „Po śmierci domniemanego ojca niedopuszczalne jest rozstrzyganie o roszczeniach majątkowych, związanych z żądaniem ustalenia ojcostwa, z udziałem kuratora, a bez uczestnictwa spadkobierców. Z istoty tych roszczeń majątkowych wynika, jeśli chodzi o alimenty na przyszłość, tj. po dacie śmierci pozwanego w sprawie o ustalenie ojcostwa, że obowiązek alimentacyjny ze względu na swój charakter czysto osobisty nie obciąża masy spadkowej (art. 1 § 2 prawa spadkowego) i nie przechodzi na spadkobiorców poza należnościami, które stały się wymagalne przed śmiercią spadkodawcy”.
- Uzyskanie przez uprawnionego zdolności do samodzielnego utrzymania się a powództwo o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przewiduje górnej granicy wieku dziecka, po osiągnięciu którego ustaje obowiązek alimentacyjny rodzica wobec dziecka. Obowiązek alimentacyjny istnieje dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie (co z reguły wiąże się z możliwością podjęcia pracy zarobkowej). Zgodnie z art. 138 Kro, w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zdarzeniem, wskutek którego obowiązek alimentacyjny wygasa jest m.in. uzyskanie przez uprawnionego zdolności do samodzielnego utrzymania się. W takiej sytuacji jednak wyrok zasądzający alimenty nie przestaje obowiązywać i należy wystąpić z pozwem o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.
- Zawarcie nowego małżeństwa przez rozwiedzionego małżonka
Jak stanowi art. 60 § 3 zd. 1 Kro, obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Obowiązek ten ustaje nawet gdy dotyczy małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Z kolei zawarcie małżeństwa przez rozwiedzionego nie wyłącza automatycznie jego obowiązku alimentacyjnego względem drugiego rozwiedzionego małżonka, który nie zawarł nowego małżeństwa, mimo że może mieć wpływ na zakres tego obowiązku.
- Upływ pięcioletniego terminu od orzeczenia rozwodu
W myśl art. 60 § 3 zd. 2 Kro, obowiązek alimentacyjny rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłużył wymieniony termin pięcioletni. Przedłużenie 5-letniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 KRO może nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności, wymienione w tym przepisie, powstały przed upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 1041/98, Legalis nr 43581).
- Uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego ze względu na sprzeczność żądania alimentów z zasadami współżycia społecznego
Przepis art. 1441 Kro stanowi, iż zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Podobnie w tezie VIII uchwały pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. (III CZP 91/86, Legalis nr 26104) przyjęto, że w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 Kc). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa rodzinnego.