Jak stanowi art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W myśl art. 9351 Kc, przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Małżeństwo ustaje m.in. wskutek śmierci jednego z małżonków oraz w wyniku prawomocnego orzeczenia rozwodu. Małżonek spadkodawcy będzie zatem dziedziczył po nim z ustawy, jeżeli w momencie śmierci spadkodawcy pozostawał ze zmarłym w ważnie zawartym związku małżeńskim i nie była wówczas orzeczona pomiędzy nimi separacja.
Co jednak dzieje się w sytuacji, gdy małżonek umiera w trakcie postępowania w sprawie o rozwód?
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Zgodnie z art. 446 Kodeksu postępowania cywilnego, w razie śmierci jednego z małżonków postępowanie [w sprawie o rozwód lub separację] umarza się. Powoduje to, że pozostały przy życiu małżonek będzie należał do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym. Istnieje jednak możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu. Z żądaniem takim, na podstawie art. 940 Kc, może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, a termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku (śmierci spadkodawcy), nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. W orzecznictwie wskazuje się, że wytoczenie powództwa na podstawie art. 940 Kc jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy proces rozwodowy był w toku w momencie otwarcia spadku.
Wystąpienie przez spadkodawcę o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka
Przesłanka do wytoczenia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia na podstawie art. 940 Kc, w postaci wystąpienia przez spadkodawcę za życia o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy drugiego współmałżonka, jest spełniona nie tylko wtedy, gdy to spadkodawca za życia zainicjował postępowanie o rozwód lub separację z winy współmałżonka, lecz także wtedy, kiedy w sprawie o rozwód występował w charakterze pozwanego i wyraził zgodę na rozwód z winy powoda (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19.08.1983 r., III CZP 38/83, Legalis nr Legalis nr 23847). Nie jest już natomiast dopuszczalne występowanie z powództwem na podstawie art. 940 Kc o wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia, jeżeli za życia spadkodawca żądał rozwodu bez orzekania o winie bądź zgłosił żądanie zaniechania orzekania o winie (uchwala Sądu Najwyższego z dnia 02.07.1985 r., III CZP 39/85, Legalis nr 24847)
Uzasadnione żądanie orzeczenia rozwodu lub separacji z winy małżonka
Dla wyłączenia małżonka od dziedziczenia na podstawie art. 940 Kc wymagane jest nie tylko wystąpienie przez spadkodawcę za życia o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy drugiego współmałżonka, ale także okoliczność, aby żądanie to było uzasadnione. Sąd, orzekając w tym przedmiocie, musi ocenić, czy w danym przypadku wystąpiły wszystkie przesłanki do orzeczenia rozwodu lub separacji, a więc, czy gdyby hipotetycznie toczyła się sprawa o rozwód lub separację, to zostałyby one orzeczone. Jeżeli przykładowo spadkodawca za życia wystąpił o orzeczenie rozwodu, to sąd w sprawie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia musi ocenić, czy zachodziły przesłanki pozytywne do orzeczenia rozwodu (tj. zupełny i trwały rozkład pożycia), a także czy brak było przesłanek negatywnych (czy nie ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków ani nie doszło w wyniku orzeczenia rozwodu do naruszenia zasad współżycia społecznego).
Legitymacja do wystąpienia z powództwem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia
Z powództwem o wyłączenie małżonka spadkodawcy od dziedziczenia może wystąpić każdy z tych spadkobierców ustawowych, którzy zostali powołani do dziedziczenia w zbiegu z tym małżonkiem i to nie tylko wtedy, gdy dochodzi do dziedziczenia z ustawy całości spadku, ale także wówczas, kiedy dziedziczenie ustawowe obejmuje część spadku, a część jest objęta dziedziczeniem testamentowym. Jedynie dziedziczenie testamentowe całości spadku powoduje, że nie ma możliwości wystąpienia z żądaniem wyłączenia małżonka spadkodawcy od dziedziczenia.
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, w tym rozwody Wieluń i separacje.