Konkubinat jest nieformalnym, trwałym związkiem dwojga osób pozostających we wspólnym pożyciu, które nie zawarły małżeństwa.
Z uwagi na brak regulacji ustawowej stosunków majątkowych w związkach pozamałżeńskich, w praktyce pojawia się konieczność rozwiązywania przez judykaturę wielu problemów odnoszących się do kwestii rozliczania konkubinatu.
Za utrwalone uznaje się stanowisko o niedopuszczalności stosowania do rozliczania konkubinatu przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków oraz przepisów o rozliczeniu wspólników spółki cywilnej.
Poniżej zaprezentowane zostało wybrane orzecznictwo dotyczące możliwych sposobów rozliczenia majątkowego byłych konkubentów.
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970 r. (III CZP 62/69)
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970 r. (III CZP 62/69, Legalis nr 14323) wskazano, że co do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również nakładów dokonanych na te przedmioty należy stosować przepisy o zniesieniu współwłasności. Natomiast, co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na wchodzące w skład wspólnego gospodarstwa przedmioty majątkowe należące do drugiej z tych osób zastosowanie znaleźć powinny przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Podobnie w wyroku z dnia 16 maja 2000 roku (IV CKN 32/00, Legalis nr 48513) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że do rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym (konkubinacie) mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2005 roku (IVCK305/05)
W wyroku z dnia 21 grudnia 2005 roku (IVCK305/05, Lex 394005) Sąd Najwyższy stwierdził, że odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma charakter subsydiarny i wchodzi w grę tylko wówczas, gdy nie ma innej podstawy odpowiedzialności, w szczególności wynikającej z umowy. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie służą do konstruowania na ich podstawie odpowiedzialności dłużnika, która ma zastępować jego odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Gdyby dochodzone roszczenie nie miało podstawy w stosunku zobowiązaniowym, to dla przyjęcia odpowiedzialności względem powoda na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, konieczne jest wykazanie przez powoda (art. 6 kc), że pozwany wzbogacił się jego kosztem.
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2010 roku (IVCSK401/09)
W wyroku z dnia 11 marca 2010 roku (IVCSK401/09, Lex 885030) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że bezpodstawnie wzbogacony staje się dłużnikiem zubożonego przez sam fakt bezpodstawnego wzbogacenia oraz że z chwilą bezpodstawnego uzyskania korzyści powstaje po jego stronie obowiązek zwrotu tej korzyści lub zapłaty jej wartości. Priorytet ma zwrot korzyści w naturze i dopiero, kiedy nie jest to możliwe roszczenie zubożonego ogranicza się do zwrotu wartości wzbogacenia.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2011 roku (I ACa 1049/10)
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2011 roku (I ACa 1049/10, Lex 824321) podkreślono, że bezpodstawne wzbogacenie nie może być uznane za uniwersalną podstawę rozliczeń majątkowych po ustaniu związku faktycznego pozamałżeńskiego), lecz podstawy takiej nie można też generalnie odrzucić. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny wyraził m. in. pogląd, że ze względu na to, że prawo nie reguluje statusu konkubinatu, a niedopuszczalne jest stosowania do nich przepisów dotyczących stosunków majątkowych wynikających z zawarcia małżeństwa, konieczne jest poszukiwanie podstaw rozliczeń w obrębie określonych instytucji prawa cywilnego. Wymaga to każdorazowo uwzględnienia konkretnych okoliczności sprawy oraz specyfiki wynikającej ze splotu stosunków osobisto-majątkowych, ukształtowanych w ramach danego związku. Wszystkie rozliczenia na gruncie prawa cywilnego powinny być dokonywane na podstawie przepisów odpowiednich do treści stosunków ukształtowanych w relacjach między określonymi podmiotami.
Z uwagi na brak regulacji wskazującej na konkretny sposób rozliczenia majątkowego byłych konkubentów, warto wziąć pod rozwagę zawarcie tzw. „umowy konkubenckiej”, jak również sporządzenie testamentu.
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.