Jak stanowi art. 43 § 1 Kro, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. W momencie ustania wspólności ustawowej (m.in. wskutek rozwodu, orzeczenia separacji, zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej znoszącej wspólność i ustanawiającej rozdzielność majątkową, ogłoszenia upadłości współmałżonka bądź jego ubezwłasnowolnienia), przekształca się ona we współwłasność ułamkową, w której udziały małżonków są równe
bez względu na stopień przyczynienia się przez każdego z nich do powstania tego majątku. Ustawodawca przewidział jednak w art. 43 § 2 Kro wyjątek od powyższej zasady, zgodnie z którym: Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim
żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Należy przy tym pamiętać, że: Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 43 § 3 Kro).
Przesłanki ustalenia nierównych udziałów
Ustalenie nierównych udziałów możliwe jest w przypadku zaistnienia jednocześnie dwóch przesłanek, tj. przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu oraz wystąpienia ważnych powodów uzasadniających ustalenie nierównych udziałów. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 11.08.2022 r. (I CSK 2517/22, Legalis nr 2738980) wskazano, że Zastosowanie art. 43 § 2 KRO możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów powinna być w tym zakresie kompleksowa, wobec czego należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. Treść
ww. przepisu jednoznacznie przy tym wskazuje, że nie może w nim chodzić o sytuacje zaistniałe już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, gdyż w tym czasie nie można już mówić o nieprzyczynianiu się do powstania dorobku. Co jednak istotne, Rekonstrukcja „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 § 2 KRO w głównej mierze łączy się z oceną okoliczności konkretnej sprawy i nie nadaje się do skatalogowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22.11.2022 r., I CSK 4075/22, Legalis nr 2926378).
Osoby legitymowane do żądania ustalenia nierównych udziałów
Z żądaniem ustalenia nierównych udziałów (na podstawie art. 43 § 2 Kro) może wystąpić każdy z małżonków, i to zarówno w postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 567 § 1 Kpc), jak i przed wszczęciem tego postępowania. Nie można jednak żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków po dokonaniu podziału tego majątku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12.05.2017 r., III CSK 182/16, Legalis nr 1657905). Spadkobiercy małżonka mogą natomiast wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspakajanie jej potrzeb (art. 27 KRO), czyli nie tylko wysokość zarobków, czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.05.2020 r., IV CSK 714/19,
Legalis nr 2552070).
Występują ważkie przyczyny natury majątkowej, gdy jeden małżonków nie przyczynia się stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym zakresie można przypisać mu winę. Zawinieniu odpowiada bowiem zarówno nie podejmowanie pracy zarobkowej, ryzykowne przedsięwzięcia gospodarcze, doprowadzenie do powstania zadłużeń i, na skutek ich ukrywania, znaczącego zwiększenia wydatków z majątku wspólnego związanych z postępowaniami egzekucyjnymi, wypowiadaniem kredytów bankowych jak i dopuszczenie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej, skutkujących wielomiesięcznym pobytem w areszcie tymczasowym, przeprowadzeniem postępowania karnego, generujących znaczne koszty i uniemożliwiających osiąganie dochodów (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.01.2019 r., II CSK 337/18, Legalis nr 1860960).
Pojęcie „ważne powody” dotyczy przyczyn natury niemajątkowej. Wykłada się je jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się on nie przyczynił. Z oczywistych względów wprawdzie mogą się one pokrywać z przesłankami uzasadniającymi ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 KRO),
pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 KRO) czy przyczynami orzeczenia winy rozkładu pożycia (art. 57 KRO), ale nie są z nimi tożsame. Ocena w aspekcie etycznym sytuacji, w której małżonek rażąco nie wspiera drugiego, przejmującego ciężar utrzymania rodziny i tworzenia majątku wspólnego, wykorzystuje go, następnie zdradza i porzuca, wyjeżdża za granicę, pozostawiając toczące się postępowania podatkowe i egzekucyjne, nie partycypuje w spłacie długów musi być ujemna. Nie budzi zastrzeżeń przyjęcie, że wyczerpuje ona znamiona ważnych powodów, uzasadniających ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10.01.2019 r., II CSK 337/18, Legalis nr 1860960).
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.