Zgodnie z art. 45 § 1 Kro – każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. W myśl art. 45 § 2 Kro zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, przy czym sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zasadą jest zatem możliwość żądania zwrotu nakładów i wydatków poczynionych zarówno z majątku wspólnego na osobisty, jak i z majątku osobistego na wspólny.
Powyższe żądanie zwrotu nakładów odnosi się do ich równowartości. Wartość tychże nakładów ustala się, biorąc pod uwagę ich stan z chwili dokonania, a ceny z daty dokonywania podziału majątku.
Pojęcie nakładów i wydatków
Nakładami określa się wszelkie koszty ponoszone na dany składnik majątkowy, których celem może być utrzymanie tego składnika w stanie zdatnym do korzystania zgodnie z przeznaczeniem, jego ulepszenie bądź nadanie mu cech zgodnych z upodobaniami osoby czyniącej te nakłady. Nakład polega więc na wydatkowaniu środków na przedmiot wchodzący już w skład majątku wspólnego lub osobistego. Wydatek natomiast to wyłożenie środków na samo nabycie danego przedmiotu do określonej masy majątkowej (zob. postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 13 lipca 2022 r., Legalis nr 2948247).
Określenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek osobisty w postaci wzniesienia budynku
Jak orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1980 r. (III CZP 46/80, Legalis nr 22401): W sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności majątkowej, wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza
się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych w chwili podziału majątku wspólnego.
Sposoby określenia wartości nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny
W wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 29 grudnia 2021 r. (I Ca 520/21, Legalis nr 2674379) wskazano, że w sytuacji, w której nakłady pochodzące z darowanych środków finansowych (z majątku osobistego) inwestowane były w majątek wspólny – powinny one podlegać zwrotowi tylko do wysokości odpowiadającej rynkowej wartości wzbogacenia małżonków. Z kolei ze względu na upływ czasu pomiędzy dokonaniem nakładów z majątku
osobistego na majątek wspólny a podziałem majątku wspólnego, należy rozważyć ustalenie wartości nakładów jako różnicę aktualnej wartości nieruchomości i wartości nieruchomości sprzed poczynienia nakładów. Sąd Okręgowy w Sieradzu w ww. orzeczeniu podkreślił przy tym, iż: Ewentualna waloryzacja nakładów nie gwarantuje natomiast właściwego wyliczenia realnej wartości tych nakładów, nie wiadomo bowiem według jakich wskaźników
należałoby taką waloryzację przeprowadzić. Uwzględnienie licznych zmian cen materiałów i wartości prac budowlanych, z uwagi na upływ czasu, mogłoby okazać się niemożliwe, a w konsekwencji – niemiarodajne do określenia faktycznej wartości nakładów na dzień orzekania.
Zasada surogacji
Jak stanowi art. 33 pkt 10 Kro, do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zasada surogacji polega na tym, że zaliczeniu do majątku osobistego każdego z małżonków podlegają przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za przedmioty, które stanowiły majątek osobisty tego z małżonków. Dotyczy to w szczególności przedmiotów majątkowych nabytych przed powstaniem wspólności majątkowej. Warunkiem zastosowania tej zasady jest tożsamość zdarzenia powodującego wyjście jednego składnika majątkowego z majątku osobistego i wejście w to miejsce innego składnika oraz ekonomiczna równowartość obu przedmiotów. Dopuszczalna jest przy tym zarówno surogacja bezpośrednia, tj. taka gdy jeden przedmiot majątkowy zastępuje drugi, jak i surogacja pośrednia kiedy nabycie „nowego” składnika majątkowego następuje w zamian za środki finansowe uzyskane za przedmiot dotychczasowy. W literaturze rozróżnia się surogację przedmiotową, kiedy nabycie danego przedmiotu majątkowego następuje wyłącznie ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków oraz surogację wartościową, kiedy dany przedmiot nabywany jest za środki pochodzące zarówno z majątku osobistego jednego z małżonków, jak i z majątku wspólnego. Należy przy tym dodać, że surogacja wartościowa powstaje
w wyniku poniesienia takiego nakładu lub wydatku z majątku osobistego na majątek wspólny, który powoduje powstanie roszczenia o jego zwrot, dochodzonego w późniejszym czasie na podstawie art. 45 KRO. Właśnie to roszczenie wchodzi do majątku osobistego jako surogat nakładu lub wydatku. Surogacja przedmiotowa polega zaś na zastąpieniu przedmiotów majątkowych wyłączonych z majątku osobistego przedmiotami majątkowymi nabytymi
w zamian za te pierwsze także do majątku osobistego (postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 13 lipca 2022 r., Legalis nr 2948247).
Wszystkich zainteresowanych współpracą z naszymi doświadczonymi adwokatami z Wielunia zachęcamy do kontaktu. Oferujemy kompleksową pomoc prawną w sprawach z zakresu prawa cywilnego.